રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ અને શ્રીનિવાસ રામાનુજન : પ્રેરણાદાયક જીવનકથા

દર વર્ષે 22 ડિસેમ્બરના દિવસે સમગ્ર ભારતમાં રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ ભારતના મહાન ગણિતજ્ઞ શ્રીનિવાસ રામાનુજનની જન્મજયંતી નિમિત્તે ઉજવાય છે.
ભારત સરકારે વર્ષ 2012માં રામાનુજનના ગણિત ક્ષેત્રે આપેલા અદ્વિતીય યોગદાનને માન આપી, તેમના જન્મદિનને રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ તરીકે ઘોષિત કર્યો.
*જન્મ અને પ્રારંભિક જીવન*
શ્રીનિવાસ રામાનુજનનો જન્મ 22 ડિસેમ્બર, 1887ના રોજ તમિલનાડુ રાજ્યના કુંબકોનમ શહેરમાં થયો હતો. સામાન્ય પરિવારમાં જન્મેલા રામાનુજન બાળપણથી જ ગણિત પ્રત્યે અસાધારણ રસ ધરાવતા હતા. શાળાના અભ્યાસ દરમિયાન તેઓ કઠિન ગણિતીય પ્રશ્નો સહેલાઈથી ઉકેલી લેતા.
અભ્યાસ, સંઘર્ષ અને સ્વઅભ્યાસ
ગણિત સિવાયના વિષયોમાં ઓછા રસને કારણે રામાનુજનને અભ્યાસ દરમિયાન અનેક અડચણો આવી. તેઓ ઉચ્ચ અભ્યાસ પૂર્ણ કરી શક્યા નહોતા, પરંતુ તેમણે હિંમત ન હારી.
યોગ્ય માર્ગદર્શન અને સાધનોના અભાવે પણ સ્વઅભ્યાસ દ્વારા તેમણે અનેક ગણિતીય સૂત્રો શોધી કાઢ્યા. આ બાબત તેમની અદમ્ય ઈચ્છાશક્તિ દર્શાવે છે.
*ગણિત ક્ષેત્રે અદ્વિતીય યોગદાન*
શ્રીનિવાસ રામાનુજને ગણિતના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં અમૂલ્ય યોગદાન આપ્યું. તેમના મુખ્ય યોગદાન નીચે મુજબ છે:
સંખ્યાતત્વ (Number Theory)
અનંત શ્રેણીઓ (Infinite Series)
Continued Fractions
Partition Functions
Mock Theta Functions
ઘણા સૂત્રો તેમણે કોઈ ઔપચારિક પુરાવા વિના રજૂ કર્યા હતા, જે બાદમાં સાચા સાબિત થયા. આથી તેમની આંતરિક ગણિતીય દૃષ્ટિ અદભૂત હોવાનું સાબિત થાય છે.
રામાનુજન નંબર – 1729
આંકડો 1729 વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે, કારણ કે તે બે અલગ અલગ રીતે બે સંખ્યાના ઘનના સરવાળા રૂપે વ્યક્ત થતો સૌથી નાનો આંકડો છે.
આ કારણથી આ આંકડો આજે પણ “રામાનુજન નંબર” તરીકે ઓળખાય છે.
હાર્ડી સાથેનો સહકાર અને વૈશ્વિક માન્યતા
રામાનુજનની પ્રતિભાને ઓળખી પ્રખ્યાત અંગ્રેજ ગણિતજ્ઞ જી. એચ. હાર્ડીએ તેમને કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટી આમંત્રિત કર્યા. ત્યાં રહીને રામાનુજનએ અનેક મહત્વપૂર્ણ સંશોધન કાર્યો કર્યા અને ભારતીય ગણિતને વૈશ્વિક ઓળખ અપાવી.
*રામાનુજનના જીવનમાંથી મળતી પ્રેરણા*
રામાનુજનનું જીવન આપણને શીખવે છે કે:
પ્રતિભા પરિસ્થિતિઓથી મોટી હોય છે
સંકલ્પ અને મહેનતથી કોઈ પણ અવરોધ પાર કરી શકાય છે
જ્ઞાન મેળવવા માટે સંસાધનો નહીં, દ્રઢ ઇચ્છા જરૂરી છે
ઉપસંહાર
રાષ્ટ્રીય ગણિત દિવસ માત્ર ગણિતના મહત્વને ઉજાગર કરતો દિવસ નથી, પરંતુ રામાનુજન જેવા મહાન ગણિતજ્ઞના જીવનમાંથી પ્રેરણા લેવાનો અવસર છે.
તેમનું જીવન આજની યુવા પેઢી માટે અવિરત પરિશ્રમ, આત્મવિશ્વાસ અને સમર્પણનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે.
“ગણિત એ માત્ર વિષય નથી, પરંતુ વિચાર કરવાની એક વિશેષ રીત છે” — આ વિચારને જીવંત રાખનાર મહાન વ્યક્તિત્વ એટલે શ્રીનિવાસ રામાનુજન.
લેખક:
ડૉ. ધનરાજ ઠક્કર
આચાર્ય, શેઠ એમ. એન. હાઇસ્કુલ, પાટણ