सत्याग्रह ते स्वराज्य – महात्मा गांधींचा अमर प्रवास

भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात महात्मा गांधींचे कार्य अद्वितीय राहिले आहे. सत्य, अहिंसा आणि स्वदेशीच्या तत्त्वांवर उभा राहिलेला त्यांचा संघर्ष केवळ ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्धचा नव्हता, तर तो भारतीय जनतेला स्वातंत्र्याच्या दिशेने नेणारा क्रांतिकारक प्रवास ठरला.

१८६९ मध्ये पोरबंदर (गुजरात) येथे जन्मलेले मोहनदास करमचंद गांधी वकिलीचे शिक्षण घेऊन दक्षिण आफ्रिकेत स्थायिक झाले. तेथे झालेल्या वर्णभेदाविरुद्ध लढताना त्यांनी ‘सत्याग्रह’ हा नवा मार्ग शोधला. हा प्रयोग यशस्वी झाल्यानंतर त्यांनी भारतात परत येत स्वातंत्र्यलढ्याला अहिंसेचा नवा चेहरा दिला.

१९१९ मधील असहकार आंदोलन, १९३० मधील मिठाचा सत्याग्रह (दांडी मार्च) आणि १९४२ मधील ‘करो या मरो’ आंदोलन या महत्त्वाच्या चळवळींनी ब्रिटिश सत्तेला हादरवले. हिंसारहित आंदोलनाच्या माध्यमातून त्यांनी लाखो भारतीयांना स्वराज्याच्या लढ्यात सहभागी केले.

महात्मा गांधींच्या कार्याचा प्रभाव फक्त भारतापुरता मर्यादित राहिला नाही. आफ्रिका, अमेरिका आणि आशियातील अनेक स्वातंत्र्य चळवळींना गांधींच्या अहिंसेच्या मार्गाने प्रेरणा दिली. त्यांचे स्वदेशी, खादी, ग्रामविकास आणि आत्मनिर्भरतेचे विचार आजही तितकेच महत्त्वाचे ठरतात.

आज स्वातंत्र्यानंतरही महात्मा गांधींचा विचार समाजात न्याय, समता आणि शांततेची नवी दिशा देतो. त्यांच्या कार्याची अमर गाथा पुढील पिढ्यांना अन्यायाविरुद्ध लढण्याची आणि नैतिकतेची शिकवण देत राहील.