विदर्भातील शेतकऱ्यांच्या दैनावस्था (एक वास्तवाचे आणि वेदनांचे चित्रण) -: युनुसभाई शेख :-

■ *भारतातील कृषिप्रधान समाजाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे विदर्भातील शेतकरी. "जय जवान, जय किसान" हे घोषवाक्य देणाऱ्या देशात, आज शेतकऱ्यांच्या नशिबात मात्र फक्त दैन्य, उपेक्षा आणि मरण यांचेच भोग आहेत. विशेषतः विदर्भ हा प्रदेश गेली अनेक वर्षे शेतकरी आत्महत्यांच्या आकड्यांमध्ये आघाडीवर आहे. कारण काय? एकट्या शेतकऱ्याच्या पाठीवर कोसळलेलं संकट, समाजाचा दुर्लक्ष, आणि शासकीय व्यवस्था हसणारी… चेष्टा करणारी.*

■ *🌾 या जगाचा पोशिंदा… पण स्वतः उपाशी*

■ *शेतकरी हा केवळ अन्नदाता नाही, तर तो या देशाच्या संस्कृतीचा कणा आहे. तो मातीशी एकरूप होतो, ऊन-पावसात झिजतो, रात्रंदिवस मेहनत करतो. पण त्याच्या ह्या तपश्चर्येचं चीज होतंय का?*

■ *विदर्भात हजारो शेतकरी, विशेषतः लहान शेतकरी, रोज दिवसभर शेतात राबतात. पण त्यांच्या मेहनतीला न्याय मिळत नाही. कारण...*

*🚜 कोसळणारं संकट – अवकाळी पाऊस, कर्जबाजारीपणा, बाजारभावाचा फसवणूक*

◆ *1. निसर्गाचा लहरीपणा – कधी अति पाऊस, कधी दुष्काळ, तर कधी अवकाळी गारपीट. शेतकऱ्यांच्या पिकांचं काहीही ठिकाण नाही. एकदा पीक वाया गेलं, की शेतकऱ्याची वर्षभराची आशा उद्ध्वस्त होते.*

■ *2. कर्जाचा फास – बँका कर्ज देताना शंभर कागदं मागतात. पण साहुकार लगेच हाताशी येतो. दरवर्षीचा तोच चक्रव्यूह – शेतीसाठी कर्ज, पीक नष्ट, उत्पन्न शून्य, आणि परतफेड अशक्य. त्यातूनच आत्महत्या.*

■ *3. बाजारभावातील अनिश्चितता – शेतकऱ्याला त्याच्या उत्पादनाचा योग्य दर मिळत नाही. सरकारने हमीभाव दिला, पण प्रत्यक्ष व्यवहारात व्यापाऱ्यांच्या आणि दलालांच्या हातात बाजार आहे.*

*🏢 शासकीय धोरणांची चेष्टा आणि दांभिकतेचा नवा चेहरा*

■ *शासनाकडून दरवर्षी घोषणा – ‘शेतकऱ्यांना विमा सुरक्षा’, ‘कर्जमाफी’, ‘प्रधानमंत्री किसान योजना’ इत्यादी. पण यातील बहुतांश योजना फक्त कागदावर.*

◆ *विमा कंपन्या नुकसान भरपाईसाठी टाळाटाळ करतात.*

■ *कर्जमाफी ही बहुधा अशा शेतकऱ्यांना मिळते जे खरोखर अडचणीत नाहीत.*

◆ *स्थानिक प्रशासनाकडून शेतकऱ्यांना अपमानास्पद वागणूक मिळते. नुकसान भरपाईसाठी अर्ज केल्यावर कागदोपत्री त्रास, आणि मग उपेक्षा.*
■ *हे धोरण म्हणजे एक प्रकारची ‘शासकीय मखलाशी आणि खोट्या आश्वासनांची’ चलाखी आहे. जणू काय, शेतकरी फक्त निवडणुकीच्या वेळी आठवायचा विषय.*
💔 *शेतकऱ्याच्या आत्महत्या – ही आकड्यांची नाही, तर आयुष्यांची हाक आहे*

◆ *विदर्भात हजारो शेतकऱ्यांनी आत्महत्या केल्या आहेत. ही केवळ आकड्यांची गोष्ट नाही, तर त्यांच्या पाठीमागे असलेल्या कुटुंबांची, विधवांचे अश्रूंची, अनाथ झालेल्या मुलांची करुण कथा आहे.*

■ *एक आई, पती गमावल्यावर घर चालवते, पण तिलाही कर्ज फेडावं लागतंय. मुलं शिक्षण सोडून मजुरीला लागतात. हा सामाजिक अन्याय नाही का?*

🔍 *समाजाची आणि सत्तेची जबाबदारी*

■ *विदर्भातील शेतकऱ्यांचे प्रश्न ही केवळ एक क्षेत्रीय समस्या नसून, संपूर्ण देशाच्या व्यवस्थेवर बोट ठेवणारी गोष्ट आहे.*

◆ *समाजाने शेतकऱ्यांना उपकाराची नाही, तर समजुतीची नजर द्यावी.*

■ *शासनाने मदतीच्या नावाखाली दया नव्हे, तर हक्काचा न्याय द्यावा.*

■ *शेतकऱ्यांबाबतच्या धोरणांमध्ये त्यांचा सहभाग, पारदर्शकता आणि तत्काळ अंमलबजावणी गरजेची आहे.*

🌱 *शेवटचा श्वास नाही, तर नवजीवन हवा*

■ *विदर्भातील शेतकरी समाज अजूनही जगतोय – काही स्वाभिमानाने, काही वेदनेने, काही आशेने. त्याला मृत्यूची नव्हे, तर जगण्याची संधी हवी आहे. सरकार, समाज आणि संपूर्ण यंत्रणा जर खरोखर अन्नदात्याचा आदर करत असेल, तर त्याच्या आयुष्याला दिशा देणारी आणि त्याच्या श्रमाला प्रतिष्ठा देणारी प्रणाली निर्माण करावी लागेल.*
■ *कारण…* ■
■ *"ज्याचं रक्त मातीला मिळालं, त्याच्या घामातून अन्न उगवतं,*
*त्या शेतकऱ्याच्या वेदनेची किंमत जर देशाने ओळखली, तरच खरी प्रगती!"*

*✍️ लेखक : - एक संवेदनशील नागरिक*
*//:: युनुसभाई शेख़ :://*
*अभ्यासक सामाजिक शाश्त्र, सामाजिक-वैचारीक परिवर्तन, कृषक समाज, सत्यशोधक समाज, संघटन आणि बांधनी..! इत्यादि..*
*अध्यक्ष निराश्रीत-नीराधार लोकसेवा प्रकल्प सिंदेवाहि*
🪴🪴💐💐🪴🪴